Osim genetski identičnih blizanaca, svaka pojedina osoba na Zemlji posjeduje jedinstven osjet mirisa. Ljudski nos može prepoznati oko 50.000 različitih mirisa. Mirise (molekule mirisa) koje dolaze zrakom detektiraju nervne ćelije mirisnog (tzv. olfaktornog) nerva. U nosu ih ima oko 12 miliona.
Broj nervnih ćelija mirisnog živca starenjem se postepeno smanjuje. U osamdesetim godinama života ljudi su već izgubili oko 50% kapaciteta čula mirisa. I neke bolesti: Parkinsonova bolest, Alzheimerova bolest, dijabetes i nedostatak cinka mogu prouzrokovati smanjenje ili gubitak sposobnosti čula mirisa.
Ljudi ne mirišu stvari nosom. Nervne ćelije mirisnog nerva u sluznici nosa samo registruju mirisne molekule, pretvaraju ih u električni signal koji prosljeđuju prema mozgu. Mozak je taj koji dešifrira signal i identificira miris.
Bilo šta što ljudski nos ne može omirisati može biti smrtonosno za ljude. Npr., ljudski nos ne može omirisati prirodni plin (ljudi mogu registrirati samo merkaptan, supstancu koja se dodaje prirodnom plinu), ugljenmonoksid, ugljendioksid i sl.
Djeca imaju bolje čulo mirisa od odraslih osoba. Dojenčad prepoznaju svoje majke po njihovom mirisu. Žene posjeduju bolje i osjetljivije čulo mirisa od muškaraca i ta razlika traje tokom cijelog života. Ženski nos postaje još osjetljiviji tokom trudnoće. Ponekad takva olfaktorna hipersenzitivnost dovodi do neobičnih ili pogrešnih percepcija mirisa.
Kod žena, nos raste do 15 - 17 godine. Kod muškaraca, nos nastavlja rasti barem još dvije godine, do 17 - 19 godine života. Starenjem vezivnog tkiva u vrhu nosa dolazi do pucanja veza između molekula elastina i kolagena. Zato se tokom vremena nos izdužuje i pada nadolje, privučen silom gravitacije.
Ljudsko čulo mirisa je sposobno identificirati hemijski potpis neke molekule u jednom od trilion dijelova zraka. Ipak, vaš pas ima 20 puta bolje čulo mirisa od vas.
Središnje udubljenje između gornje usne i nosa ima svoje ime i naziva se filtrum. Zna se kako nastaje, ali još niko nije otkrio čemu zapravo služi. Stari Grci su ga smatrali jednim od najerogenijih dijelova na tijelu.
Ukoliko postoje smetnje sa čulom mirisa, signali iz čula okusa će također biti promijenjeni, jer mozak ove dvije vrste signala interpretira zajedno. Tokom prehlada ili alergija na polen, kad dolazi do upale sluznice i začepljenosti nosa, hrana često „gubi“ onaj okus na koji smo navikli.
Radeći na laboratorijskim kolonijama bakterija, nobelovac Aleksandar Fleming, „otac“ penicilina, uočio je antibakterijsko djelovanje nosne sluzi iz nosa prehlađene osobe. Kasnijim istraživanjima otkrio je da se radi o djelovanju biološke supstance za koju je 1922. godine skovan novi naziv – lizozim, važnom zaštitnom faktoru nespecifičnog imuniteta organizma koji normalno izlučuju ćelije nosne sluznice, ali ga nalazimo i u pljuvačci, suzama itd.
Nosna šupljina je široki prostor unutar lobanje, iza nosa i iznad nosa, koji komunicira sa postraničnim šupljim kostima glave – sinusima. Zahvaljujući ovakvoj šupljoj strukturi kostiju, naša lobanja je lakša za nekoliko kilograma, te dovoljno lagana da je bez problema možemo nositi na vrhu našeg uspravnog tijela.
Različiti ljudi kišu na različite načine. Ova razlika određena je genetski, tako da članovi istih porodica kišu na slične načine, a različito od drugih. Svima je zajedničko da kihanje dovodi do stvaranja veoma eksplozivne zračne struje brzine preko 160 km/h, kojom se izbacuju svi nosni iritanti koji su prouzrokovali podražaj na kihanje.
Sluz koju luči sluznica nosa i sinusa sadržava i bijele krvne ćelije i enzime. Služi kao zaštitni sloj u borbi protiv infekcije. Dnevno se proizvede oko 900 ml ovakve sluzi. Ako se osoba razboli, npr. oboli od prehlade, nos luči više vodenaste sluzi nego inače, u pokušaju da ubije mikrorganizme koji su napali organizam.
Mirisni nervi iz nosa direktno su spojeni s mozgom, i to s dijelom mozga koji se zove hipokampus i koji je zadužen za stvaranje memorije. Od pet tjelesnih čula, čulo mirisa je jedino takve vrste. Zato neke vrste mirisa mogu dovesti do prisjećanja i evociranja uspomena na slične ranije situacije i kontekste.
Slomljen nos! Čuli ste za ovaj izraz, ali nos zapravo nema kostiju koje bi se slomile. Riječ je o nosnim hrskavicama. Pored hrskavica, ljudski nos sadrži i pet različitih mišića.
Pozdravjanje rukovanjem nije univerzalna tradicija. Pripadnici maorskog plemena sa Novog Zelanda tradicionalno se pozdravljaju prislanjajući svoj nos na nos prijatelja. Hongi!
Naš nos je naš osobni klima-uređaj: zagrijava hladan, a rashlađuje topao zrak te filtrira i otklanja nečistoće i prašinu. Ljudski nos je najbolji zračni filter na svijetu! S unutrašnje strane, nozdrve su obložene dlačicama zaduženim za zaustavljanje mikroba, polenskih zrnaca i prašine... Ono što promakne dlačicama, hvata se i zadržava na sluzi koja oblaže sluznice. Sluz predaje i dio svoje vlage udahnutom suhom zraku. Pored toga, anatomska građa nosne šupljine usmjerava strujanje udahnutog zraka na način da se on dovoljno dugo filtrira, vlaži i zagrije prije nego što stigne do osjetljivog plućnog tkiva.
Sluznica nosa bogata je feromonima – specifičnim hemijskim molekulama koje se oslobađaju u situacijama seksualne privlačnosti. Također, ljudski nos detektira feromone osoba suprotnog spola. Nesvjesna razmjena feromona dvije bliske osobe igra značajnu emocionalnu ulogu, jer ljudi mogu namirisati stanja seksualne napetosti i uzbuđenosti sve dok su dovoljno blizu svom partneru.
Muškarci mogu namirisati ženu koja ovulira. Zapravo, oba spola su u stanju omirisati molekule tzv. glavnog kompleksa histokompatibilnosti (GKH). To su molekule na površini svake ćelije organizma i jedinstvene su za svaku osobu. Putem molekula GKH, tijelo može razlikovati svoje i sopstveno od onog što je drugačije. Ovo je važno u smislu da različitiji GKH partnera rezultira snažnijim imunim sistemom potomaka takvog para.
Svaka osoba posjeduje ekskluzivni uzorak mirisnog obrasca. Dvije različite osobe mogu imati različite percepcije jednog te istog specifičnog mirisa. Npr. percepcija mirisa kurkume kod jedne osobe može se značajno razlikovati od percepcija kod druge osobe.
